مقدمه:
مهمترین رسالت نظامهای تأمین اجتماعی بهویژه در کشورهای در حال توسعه نیل به تحقق عدالت اجتماعی، تأمین سطح متناسب معاش و تضمین آن برای آحاد مردم، فراهم کردن زمینه مناسب برای تحقق رشد و توسعه پایدار، ایجاد آرامش روانی و اجتماعی و بالاخره ایجاد امنیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و فرهنگی به منظور فراهم آوردن زمینههای رشد و تعالی انسان است. علاوه بر این، گسترش و جامعیت خدمات تأمین اجتماعی در سطح جامعه زمینههای رشد اقتصادی- اجتماعی را نیز فراهم میکند. از این رو بهویژه طی سه دهه اخیر فعالیتهای تأمین اجتماعی بهعنوان یک ابزار توسعهای یا حتی بهعنوان هدف توسعه از اهمیت ویژهای برخوردار شده است.
مقوله تأمین اجتماعی در ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و نقش مؤثر و سازنده آن از الزامات رشد و تعالی آحاد مختلف جامعه قلمداد میشود. منابع درآمدی صندوق های بیمه های اجتماعی شامل درآمد حاصل از وصول حق بیمه(با مشارکت بیمهشده و کارفرما)، درآمد حاصل از سرمایهگذاریها و ذخایر، درآمد حاصل از خسارات و جرایم، درآمد حاصل از سهم درمان، کمکها و هدایا و... می باشد؛ تکیهگاه اصلی این صندوق ها مشارکت سهجانبه کارفرمایان، بیمهشدگان و دولت در عرصههای مختلف سیاستگذاری، تصمیمگیریهای کلان و تأمین منابع مالی است.
ساز وکار بیمه های اجتماعی
عملکرد سازمانهای بیمهگر اجتماعی را میتوان شبیه یک مخزن که دارای ورودی و خروجی است، در نظر گرفت. هر چه ورودیها به این مخزن بیشتر از خروجیهای آن باشد، مخزن مذکور پربارتر و هر چه خروجیها نسبت به ورودیها بیشتر باشد، مخزن مذکور تهیتر خواهد بود.
در صندوقهای بیمه اجتماعی، ورودی این مخزن منابع درآمدی این صندوقها اقلامی نظیر درآمد حاصل از وصول حق بیمه، درآمد حاصل از سرمایهگذاریها و ذخایر، درآمد حاصل از خسارات و جرایم، درآمد حاصل از سهم درمان، کمکها و هدایا و...، و خروجی آن هزینه ارائه خدمات این سازمانها به مشتریان خود نظیر تعهدات بلندمدت، تعهدات کوتاهمدت، هزینههای اداری و تشکیلاتی، هزینههای درمانی و ... میباشد.
حال هر چه ورودیهای این صندوق بیشتر باشد وضعیت آن مطلوبتر خواهد بود و از پایداری نسبی برخوردار خواهد بود، اما برعکس هر چه روند خروجیها بیشتر از ورودی باشد پایداری این صندوقها به مخاطره افتاده و در معرض بحران منابع و مصارف قرار خواهد گرفت. بنابراین صندوقهای مذكور میبایست سازوکار خود را به گونهای هماهنگ نمایند که بین منابع و درآمدها (موضوع اداره درآمدها و منابع) و مصارف آن (موضوع اداره تعهدات و خدمات) تعادل برقرار باشد.
ضرورت و اهمیت شکل گیری گروه درآمدها و منابع
صندوقهای بیمهای به لحاظ تأمین منابع درآمدی از اهمیت و جایگاه ویژهای در جامعه برخوردارند چرا که بیمهشده پس از سالها بیمهپردازی انتظار دریافت تعهدات و خدمات تعهد شده از صندوق را دارد (سیستم DB) تا در دوران کهولت و بازنشستگی امکان امرار معاش را فراهم آورد. بنابراین ضرورت دارد که ثبات و پایداری این صندوقها به منظور پاسخگویی به نیاز مولدترین افراد جامعه در بحرانیترین سالهای زندگیشان حفظ گردد.
در سالهای اخیر عواملی مانند وجود کارگاههای زیرزمینی، فرارهای بیمهای، پرداخت حق بیمه براساس حداقل حقوق مصوب و... موجب تنزل اصلی ترین منبع درآمدی سازمان که همانا درآمد حق بیمه است، شده است. همچنین اعمال قوانین خاص از سوی مجلس و دولت مانند بازنشستگی پیش از موعد، کاهش نرخ حق بیمه، ورود قوانین حمایتی در حوزه بیمهای، اعمال معافیتهای گوناگون و... موجب کسری منابع بر مصارف و نزدیکشدن صندوقها به نقطه سربهسری شده است که عدم توجه به این موضوع منجر به بروز پیامدهای منفی گستردهای در سطوح اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی جامعه میشود.
بنابراین جهت برونرفت از این وضعیت میبایست تمهیدات لازم اندیشیده شود. از جمله راهکارها جهت رفع این مشکل سوق دادن ترکیب منابع این صندوقها به سوی ترکیب منابع پایدار (درآمد حاصل از حق بیمه، درآمد حاصل از سرمایهگذاریهای پربازده و ...) میباشد؛ یافتن راهکارهای برون رفت از بحران منابع مالی صندوق ها امر خطیری بوده که نیازمند اداره ای جهت مطالعه راهبردها و روشهای به کارگیری ذخایر در جهت افزایش امینت و سودآوری آنها و اتخاذ تمهیدات لازم به منظور یافتن شیوه های تامین مالی صندوق هاست؛ این امور از وظایف ادارۀ درآمدها و منابع می باشد.
شرح وظایف گروه درآمدها و منابع
شرح فعالیت ها و وظایف گروه درآمد به شرح زیر می باشد:
- مطالعه مستمر درباره الگوهای تأمین منابع مالی بیمههای اجتماعی در جهان.
- مطالعه مستمر قوانین، مقررات و ضوابط ناظر بر نرخ حق بیمه، روشهای وصول حق بیمه و مأخذ آن در صندوقهای مختلف و اقشار مختلف بیمهشده در کشور.
- مطالعه راهبردها و روشهای به کارگیری ذخایر در جهت افزایش امینت و سودآوری آنها.
- کسب نظرات صاحبنظران، متخصصان، نمایندگان تشکلهای صنفی و اجتماعی ذیربط در امور مختلف مربوط به منابع مالی بیمههای اجتماعی و آثار اقتصادی و اجتماعی آن حسب مورد.
- پایش و ارزیابی مستمر کارآمدی روشهای تعیین و وصول حق بیمه، سرمایهگذاری ذخایر و سایر امور مؤثر بر منابع مالی بیمهها.
- پیشنهاد راهحل در جهت رفع مشکلات و مسائل مبتلا به جامعه هدف از قبیل اصلاح روشها و رویهها با وضع و اصلاح قوانین و مقررات.
- نظارت مستمر بر نحوه اجرای قوانین و مقررات، سیاستهای مصوب و دستورالعملهای صادره در محدوده وظایف یادشده و گزارش به مقامات مافوق.
- مطالعه و آسیبشناسی مستمر قوانین، مقررات، دستورالعملها و ... به منظور کسب اطمینان از کارآمدی، کفایت و سازگاری آنها با نیازهای جامعه هدف.
- بررسی و اظهارنظر کارشناسی درباره طرحها، لوایح و مصوبات در دستور کار مجلس شورای اسلامی، دولت و کمسیونهای ذیربط در موارد مربوط به وظایف گروه.
- رسیدگی به شکایات مردمی و پاسخگویی به مکاتبات مختلف در امور مربوط به وظایف یادشده.
- همکاری با سایر گروههای دفتر در موارد وظایف مشترک یا مرتبط.
- انجام سایر اموری که در چارچوب قوانین و مقررات از سوی مقامات مافوق ارجاع میشود.
اقدامات انجام شده در گروه درآمدها و منابع
مهمترین اقدامات انجامشده گروه درآمد به شرح زیر میباشد:
- تهیه و تصویب پیش نویس آئین نامه نظام جامع تامین اجتماعی چندلایه، موضوع ماده (27)، بندهای "الف"، و "هـ" ماده (28) و بند "ج" ماده (39) قانون برنامه پنجم توسعه.
- تهیۀ پیش نویس آئین نامه ضوابط نقل و انتقال حق بیمه و احتساب سوابق بیمه ای(موضوع بند "ب" ماده (28) قانون برنامه پنجم توسعه).
- مشارکت در تدوین آئین نامه پیشنهادی تشکیل صندوق بیمه اجتماعی فراگیر (ملی)
- گزارش آسیب شناسی و رتبه بندی قوانین حمایتی که بیشترین صدمه را به حوزۀ بیمه های اجتماعی وارد نموده اند، موضوع بند "الف" ماده (26) قانون برنامه پنجم توسعه.
- گزارش در رابطه با دلایل توجیهی طرح نظام جامع تامین اجتماعی چندلایه.
- تهیه دستورالعمل بررسی مشکلات کارفرمایان و کارگران در حوزۀ بیمه های اجتماعی.
- گزارش کارشناسی درخصوص پیشنهاد اصلاح آئین نامه اجرایی قانون تشکیل صندوق حمایت وکلا و کارگشایان دادگستری.
- ارائه گزارشات کارشناسی درخصوص موضوعات کمیسیون امور اجتماعی دولت.
- گزارش کارشناسی درخصوص ادغام صندوق بازنشستگی شرکت سهامی تلفن در صندوق بازنشستگی کشوری.
- گزارش کارشناسی درخصوص ادغام صندوق بازنشستگی کارکنان جهاد کشاورزی در صندوق بازنشستگی کشوری.
- گزارشی در رابطه با مشکلات کارفرمایان در قبال قانون تامین اجتماعی.
- گزارش تحلیل شکایات مردمی و تهیۀ جداول فراوانی موضوعی آن (در بازۀ زمانی 5 ماهه).
- تشکیل کارگروه بیمه قالیبافان و تحلیل وضع موجود، آسیب شناسی و رفع مشکلات آنان.
- شرکت در جلسات معاونت های نهاد محترم ریاست جمهوری بنابر موضوع و دستور مقام مافوق.
- مطالعۀ تطبیقی تامین مالی صندوق های بازنشستگی 20 کشور اروپایی در سال 2012.
- ترجمۀ خلاصۀ برنامه های تامین اجتماعی کشور آلمان.1 ترجمۀ خلاصۀ برنامه های تامین اجتماعی کشور یونان.
- تهیۀ آمار موردنیاز در حوزۀ بیمۀ زنان خانه دار.
- مشارکت در تهیۀ منابع اطلاعاتی مورد نیاز برای تدوین گزارش وضعیت بیمه های اجتماعی.
- شرکت در جلسۀ بررسی و برنامه ریزی به منظور دستیابی به راهکارهای موثر جهت توانمندسازی زنان سرپرست خانوار.
- شرکت در جلسۀ تدوین آئین نامه اجرایی ماده (228) قانون برنامه پنجم توسعه.
- همکاری گروه با کارگروه بازرسی و نظارت از واحدهای اجرایی وزارت متبوع (بازدید استانی)
- تهیۀ گزارش وضعیت بیمه کارگران ساختمانی.
- پاسخ به مکاتبات و مراجعات مردمی.